Peer learning jako przykład efektywnego uczenia się partnerskiego

10 mar 2020

Uczenie się partnerskie to podejście skoncentrowane na uczniach, pomagające rozwijać zasady współpracy rówieśniczej, rozwiązywania problemów i pracy grupowej. W niniejszym artykule poruszono te kwestie, rozpatrując rolę ucznia w procesie nauczania, rozumianą jako aktywny, indywidualny i społeczno-kulturowych proces, w trakcie którego uczeń tworzy własną strukturę wiedzy. Uczeń bierze na siebie również większą odpowiedzialność za własny proces uczenia się i osiągania wyników.

Szybki postęp technologiczny wymusza istotne zmiany w podejściu pedagogicznym, wdrażając nowy model nauczania będący „przejściem od nauczania do uczenia się”. W konsekwencji prowadzi to do zmiany całego sektora edukacji dzięki zaangażowaniu narzędzi ICT, które w coraz większym stopniu wpływają na rolę i relacje uczniów i nauczycieli, poprzez ingerencję w ich wzajemne oddziaływania. Proces uczenia się zawiera oczywiście tradycyjne elementy, jak chociażby sposób dostarczania wiedzy, ale jest to jedynie jedna ze zmiennych mająca wpływ na efekty nauczania. Głównym bowiem zadaniem nauczyciela w nowym modelu nauczania jest skupienie się na tym co robią uczący się i dostarczanie im potrzebnego wsparcia.

Wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w edukacji i tworzenie cyfrowych środowisk nauczania dało możliwość przełamania barier, które istnieją w tradycyjnych salach lekcyjnych.

Należy również zauważyć, że jedną z głównych nowego modelu nauczania jest stworzenie przestrzeni, która oferuje nie tylko szkolenia i możliwość zdobycia wiedzy, ale również pozwala uzyskać informacje, współdziałać, komunikować się i zarządzać danymi. Istnieje  zatem możliwość tworzenia sieci komunikacyjnych wśród jego użytkowników, promowanie uczenia się , współpracy czy też tworzenia nowych inicjatyw. 

  1. - Tapscott uważa[1], że młodzi ludzie są zupełnie inni niż ich rodzice z pokolenia wyżu demograficznego. Według niego różnice, to dystynktywne cechy postawy i zachowania, które odróżniają to pokolenie od jego rodziców i innych pokoleń. Do norm tych należą:
  2. - wolność,
  3. - dopasowywanie do swoich potrzeb (kastomizacja),
  4. - baczna obserwacja,
  5. - wiarygodność,
  6. - współpraca,
  7. - rozrywka,
  8. - szybkie tempo,
  9. - innowacyjność.

Zdaniem D. Tapscotta, na tych cechach opiera się odmienne postrzeganie dzisiejszego młodego pokolenia, szczególnie w odniesieniu do jego nawyków medialnych. Młodzi ludzie dorastali, będąc aktorami, inicjatorami, twórcami, graczami i partnerami. To ich uformowało, dzięki czemu są tym, kim są - pokoleniem, które pod wieloma względami różni się od swoich rodziców i dziadków, kiedy byli oni w tym samym wieku.

Współcześnie dominuje kilka modeli umysłu ucznia, uwypuklających różne cele edukacyjne. J. Bruner wskazuje na cztery modele umysłu ucznia[2]: 

  • - Postrzeganie dzieci jako uczących się przez naśladowanie: nabywanie umiejętności praktycznych
  • - Postrzeganie dzieci jako uczących się wskutek ekspozycji na działania dydaktyczne: nabywanie wiedzy deklaratywnej
  • - Postrzeganie dzieci jako myślących: rozwój wymiany intersubiektywnej (rozwój poprzez wymianę intersubiektywną)
  • - Dzieci jako wiedzący. Zarzadzanie wiedzą „obiektywną”.

Zdaniem J. Brunera, za „każdym z tych modeli rozumienia przez dorosłych (nauczycieli) umysłu dziecka kryje się sposób, w jaki dorośli/nauczyciele realizują nauczanie, a co za  tym idzie – sposób, w jaki kształtowane są umysły dzieci. Odpowiedzialnością wszystkich zajmujących się edukacją jest rozwijanie własnego sposobu myślenia o tym, czym jest uczenie się, oraz rozwijanie własnej praktyki edukacyjnej. Może to oznaczać doskonalenie uznawanych przez nauczycieli koncepcji i metod nauczania, ale także wychodzenie poza wyznaczone przez nie granice w poszukiwaniu nowych paradygmatów myślenia i działania na rzecz rozwoju uczniów[3]”.

Autentyczne kształcenie nigdy nic ogranicza się do jednego modelu ucznia lub jednego modelu nauczania. Przeważająca cześć powszechnej edukacji szkolnej została tak zaprojektowana, by rozwijać umiejętności i zdolności, przekazywać wiedzę o faktach i teoriach, rozwijać rozumienie przekonań i intencji ludzi znajdujących się zarówno całkiem blisko, jak bardzo daleko.

Idea wykorzystywania procesu nauczania innych do nabywania wiedzy jest jednym z elementów metody nazywanej peer learning, czyli w wolnym tłumaczeniu – „nauki przez wymianę wiedzy”. Wykorzystywanie tej metody w procesie kształcenia zakłada, że uczniowie, pracując w grupach, zyskują możliwość wzajemnej wymiany informacji i umiejętności. Współdziałanie daje także szansę odniesienia się do kompetencji osób w podobnym wieku i zbliżonych doświadczeniach, co zwiększa prawdopodobieństwo utrwalenia analizowanych treści programowych[4]. 

Peer learning to proces kształcenia, który może przebiegać na kilka sposobów5: 

  • - praca w parach jedynie podczas lekcji. Polega na tym, że uczniowie samodzielnie wykonują zadanie, a następnie odwracają się do kolegi z ławki i wspólnie analizują uzyskane rezultaty, próbując jednocześnie wyjaśnić swój tok myślenia i wytłumaczyć pojawiające się ewentualnie wątpliwości. Dzięki temu zyskują szybką informację zwrotną i mają możliwość przedyskutowania swoich trudności, co nie zawsze jest możliwe w toku standardowej lekcji.
  • - tworzenie tzw. komórek nauczania (z ang. learning cells). W toku lekcji nauczyciel dzieli uczniów na zespoły, np. na drodze losowania. Po stworzeniu „komórek” nauczyciel przydziela uczestnikom role. Każdy uczeń w grupie może mieć przypisaną inną rolę, mogą się one również powtarzać. Z każdą rolą wiąże się wykonanie określonego polecenia, które jest zapisane na kartce przekazanej uczniowi przez nauczyciela. W dalszej kolejności uczniowie mają czas na realizację wyznaczonego im zadania. Po upływie wyznaczonego czasu nauczyciel prosi ich, aby wzajemnie opowiedzieli sobie o zagadnieniach, z którymi się przed chwilą zapoznali. Zadaniem prowadzącego zajęcia jest czuwanie nad poprawnością przekazywanych treści i podsumowanie informacji zdobytych przez uczniów w końcowej części lekcji. Taka aranżacja zajęć pozwala na nabycie wiedzy i jednoczesne jej utrwalenie poprzez nauczanie rówieśników. 
  • - zobowiązanie uczniów do zaangażowania poza lekcjami. Uczniowie, pracując w grupach, otrzymują wówczas zadanie domowe wymagające od nich opracowania teoretycznego wybranego zagadnienia. Uczniowie mogą korzystać ze źródeł udostępnionych przez prowadzącego (podręczniki, strony internetowe), ale również samodzielnie poszukiwać ciekawych informacji.

Zdaniem R.Slavina, metody nauczania/uczenia się we współpracy można podzielić na dwie grupy[5]:

  • - ustrukturyzowane uczenie się oparte na współpracy, obejmuje nagradzanie zespołów na podstawie poczynionych przez ich członków postępów w nauce. Metoda zakłada także indywidualną odpowiedzialność uzależniającą sukces grupy od postępów poszczególnych jej członków;
  • - nieformalne metody uczenia się opartego na współpracy, zawiera metody skoncentrowane na dynamice relacji społecznych, projektach i dyskusji niż na konkretnej wiedzy czy określonym materiale.”

 Zmiany zachodzące we współczesnym świecie pod wpływem nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych oferują niedostępne dotąd możliwości rozwoju. Bez wątpienia najbardziej skorzystało na tym pokolenie młodych ludzi, którzy nie tylko współtworzą, ale i współdzielą się wytworzoną wiedzą. Proces ten jest ściśle związany z ich ogromną aktywnością komunikacyjną w sieci. W tej nowej sytuacji zgodzić się należy z tezą J. Morbitzera, iż „nauczyciel, który już dawno utracił monopol na przekazywanie wiedzy, staje się inspiratorem i opiekunem naukowym ucznia. Występuje on w roli inteligentnego medium, będąc przewodnikiem ucznia po coraz bardziej skomplikowanych, najczęściej hipermedialnych strukturach informacyjnych. Biorąc pod  uwagę, że współczesny uczeń w coraz większym stopniu poznaje otaczający go świat za pośrednictwem mediów, nauczyciel występuje w roli pośrednika pomiędzy światem medialnym i wirtualnym, a realnym” [6].

 Aby sprostać nowym wymaganiom nauczyciel musi poznać[7]:

  • - pedagogiczne podstawy kształcenia przez całe życie i znajomości ich wpływu na środowisko kształcenia,
  • - umiejętności integrowania i promowania innowacji oraz technologii w kształceniu,
  • - zasady kompetentnego wdrażania i stosowania technologii do wspierania kształcenia oraz zarządzania jego procesem

 Ponadto kompetentny nauczyciel musi sprawnie obsługiwać komputer i korzystać z podstawowych programów do przetwarzania tekstu, arkuszy kalkulacyjne, poczty e-mail, itp.

Przyjmując zatem na siebie nowe role, nauczyciele powinni uaktualnić swoją wiedzę i zdobyć nowe umiejętności, nie tylko techniczne, ale również pedagogiczne, tak by mógł w pełni wykorzystać potencjał technologii w celu poprawy procesu uczenia się.

 Nauczanie przez dyskusję, w systemie klasowo-lekcyjnym czy też on-line, wymaga podejścia, które opiera się na udziale wszystkich podmiotów- zarówno nauczycieli jak i uczniów. Wszyscy uczestnicy procesu uczenia się biorą odpowiedzialność za jego efekty. Na nauczycielu ciąży obowiązek ustalenia jasnych wytycznych dla uczniów oraz przygotowanie ich do efektywnego uczestnictwa dyskusji. Uczniowie wnoszą do dyskusji zdobyta wcześniej wiedzę i doświadczenie, które uzyskali poprzez czytanie, słuchanie i interakcje z osobami- również poza szkołą. Aby dyskusja przebiegała zgodnie z założeniami procesu dydaktycznego, nauczyciel musi zadbać o utrzymanie głównego jej wątku i niewdawanie się w dyskusje poboczne.

 Ale nauczyciel poza wymienionymi wyżej umiejętnościami, musi być również dobrym facylitatorem. Oczywiście niektóre aspekty, jak osobista wrażliwość i zaangażowanie, zależą od osobowości, ale warto też zwrócić uwagę na następujące cechy[8]:

  • - wrażliwość na odczucia uczniów: tworzenie i utrzymywanie atmosfery zaufania,
  • - i szacunku wymaga świadomości tego, jak ludzie reagują podczas dyskusji, a także jak przyjmują opinie i reakcje innych. Nauczyciel winien wyczuć, jak reagują uczniowie w sytuacji urażonej ambicji czy nawet gniewu, i wiedzieć jak zareagować w danej sytuacji, tak aby nie osłabić zaangażowania uczestników szkolenia,
  • - wrażliwość na odczucie grupy: w każdej grupie, znajdują się osoby z bardzo różnym nastawieniem do nauczania. Są takie, które bardzo chcą się uczyć, entuzjastycznie nastawione, ale są też znudzone czy też nawet niechętne. Właściwe postrzeganie całości i reagowanie na procesy grupowe to podstawowe zadanie nauczyciela,
  • - zdolność do słuchania: to niezwykle cenna umiejętność, bo dotyczy nie tylko słuchania tego co jest wyraźnie powiedziane, ale często również znaczeń ukrytych. Nauczyciel facylitator powinien często odwoływać się do komentarzy uczestników, podsumowując je w swoich wypowiedziach,
  • - takt: czasami prowadzący musi podjąć działania lub wyrazić opinie, które są niewygodne dla grupy. W sytuacjach takich, nauczyciel musi wykazać się szczególnym taktem,
  • - i wyczuciem w kontaktach emocjonalnych z uczestnikami szkolenia,
  • - kooperacja: współpraca w grupie może czasami wydawać się frustrująca i nieefektywna, i w sytuacjach takich nauczyciel czuje pokusę, by wziąć na siebie główną rolę (znana doskonale z nauczania tradycyjnego). W sytuacji takiej musi jednak być gotów na współpracę,
  • - i współdzielenie się wiedzą,
  • - wyczucie czasu: nauczyciel facylitator musi wiedzieć kiedy dyskusję zakończyć, kiedy zmienić temat lub zwrócić uwagę, że uczeń znacząco odbiega od głównego nurtu wypowiedzi,
  • - elastyczność: nauczyciel musi zaplanować cały proces dydaktyczny, ale musi być też gotowy zmienić te plany jeśli będą tego wymagały potrzeby grupy,
  • - poczucie humoru: umiejętność śmiania się z siebie i dzielenie się uśmiechem z innymi, potrafi rozładować każdą, nawet bardzo trudną sytuację towarzyską,
  • - pomysłowość i kreatywność: każda grupa jest tak różna, tak jak ludzie, którzy ją tworzą.

Dobry nauczyciel potrafi wykorzystać wiedzę i umiejętności uczestników, tak aby wzbogacić proces nauczania.

Należy także zauważyć, że peer learning to to nie tylko uczenie się rówieśnicze, ale również międzypokoleniowe. Według Margaret kultura prefiguratywna, czyli tzw. kultura zagadkowych dzieci to typ kultury, w którym młodsze pokolenia przekazują wiedzę techniczną starszym pokoleniom, zmienia się kierunek przekazu wartości, dorośli nie nadążają za zmianami, świat jest zrozumiały tylko dla dzieci. „To dzieci, a nie ich rodzice czy dziadkowie będą reprezentować to, co nastąpi”[9].

 Tego typu kultury są dominujące i charakterystyczne dla społeczeństw nowoczesnych, gdzie ze względu na szybką ewolucje kulturową i technologiczną starsze pokolenia muszą przystosowywać się do wzorców wypracowywanych przez pokolenia młodsze, mniej konserwatywne względem istniejących już w społeczeństwie norm i wartości. Kultura prefiguratywna wydaje się najbardziej zagadkowa. Nie sposób bowiem przewidzieć przyszłości, jaka czeka najmłodsze pokolenie. Bo to najmłodsi mają najwięcej do powiedzenia, oni kształtują kulturę, a starsi mogą jedynie przyglądać się zmianom wprowadzanym przez młodych i próbować dopasować się do nich. Dzieje się tak, bo świat zmienił się na tyle, że już tylko młode pokolenie potrafi go zrozumieć do końca i poruszać się w nim bezproblemowo. Margaret Mead uważa[10], że między pokoleniem rodziców wychowanych przed II wojną światową i dzieci, które przyszły na świat w całkowicie zmienionych warunkach jest istnieje ogromna różnica. Niezwykły rozwój technologii, mediów, zmiany w społeczeństwie, powodują, że świat zmienia się tak szybko, że kierunku zmian nie sposób jest przewidzieć. Jedynie elastyczne młode umysły młodego pokolenia mogą za tymi zmianami podążać.

Wnioski

Zadaniem współczesnej szkoły jest wspieranie personalizacji nauczania poprzez wykorzystywanie cyfrowych technologii. Należy zauważyć, że na edukacyjne doświadczenie uczniów mają wpływ działania edukacyjne podejmowane przez nich samych, technologie cyfrowe, miejsce nauki i środowisko domu rodzinnego. Szczególną uwagę należy zwrócić na wszelkie nieformalne działania edukacyjne, gdyż bardzo często jest to bardzo ważne źródło zdobywania przez ucznia wiedzy. Miejsca te nie są często  znane nauczycielom i w rezultacie większość nieformalnej nauki nie jest uznawana i oceniana.

Postęp technologiczny wymusza zatem zmiany w tradycyjnym modelu edukacji, gdzie przestrzeń uczenia się była projektowania i kontrolowana przez szkołę i nauczyciela. Personalizacja środowiska kształcenia zmieniła ten model, gdyż przestrzeń osobistej nauki znajduje się pod większą kontrolą uczących się, niż nauczycieli i szkoły.

Roman Lorens

Specjalista prawa oświatowego, 

trener, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, wieloletni wykładowca.

 

Piśmiennictwo:

  1. - Bruner J., Kultura edukacji, Kraków 2010.
  2. - Czekaj-Kotynia K. i wsp., Nowoczesne metody dydaktyczne w procesie kształcenia, Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych, Łódź 2013.
  3. - Jakubowski W. i wpsp., Kultura jako przestrzeń edukacyjna, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2012.
  4. - Mazurkiewicz G. i wsp., Edukacja jako odpowiedź. Odpowiedzialni nauczyciele w zmieniającym się świecie, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2014.
  5. - Syło M., E-learning w szkole, „E-mentor” nr 1 (28) / 2009, http://www.eedu.pl/artykul/index/numer/28/id/611 [dostęp: 05.10.2019].
  6. - Slavin R., Uczenie się oparte na współpracy: Dlaczego praca w grupach jest skuteczna, [w:] Istota uczenia się. Wykorzystanie wyników badań w praktyce, eds. H. Dumont, D. Instance, F. Benavides, Wolters Kluwer, Warszawa 2013.
  7. - Tapscott D., Cyfrowa dorosłość, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2010.
  8. - The Human Rights Education Handbook, http://www1.umn.edu/humanrts/edumat/hreduseries/hrhandbook/part2B.html [dostęp:

05.10.2019].

 

[1] D.Tapscott, Cyfrowa dorosłość, Warszawa 2010, s. 140-141.

[2] Podaję za: J. Bruner, Kultura edukacji, Kraków 2010, s. 82-95.

 

[3] Tamże, s.82-95.

[4] Podaję za: K. Czekaj-Kotynia /red/,  Nowoczesne metody dydaktyczne w procesie kształcenia,  Łódź 2013, s. 72-74. 5 Tamże, 72-74.

[5] Podaję za: R.E. Slavin, Uczenie się oparte na współpracy: Dlaczego praca w grupach jest skuteczna, [w:] Istota uczenia się. Wykorzystanie wyników badań w praktyce, eds. H. Dumont, D. Instance, F. Benavides, Warszawa 2013, s. 25.

[6] Morbitzer J., O niektórych mitach komputerowej edukacji, [w:] Sokołowski M. (red.), Media i edukacja w globalizującym się świecie. Olsztyn 2003.

[7] Podaję za: M.M.Syło, E-learning w szkole, „E-mentor” nr 1 (28) / 2009, http://www.ementor.edu.pl/artykul/index/numer/28/id/611 [dostęp: 05.10.2019].

[8] Opracowano na podstawie: The Human Rights Education Handbook , http://www1.umn.edu/humanrts/edumat/hreduseries/hrhandbook/part2B.html [dostęp: 05.10.2019].

[9] M.Mead, Mead Margaret, Kultura i tożsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego, Warszawa 2000, s.122

[10] Tamże, s. 106